Ponieważ obecnie coraz intensywniej korzystamy z urządzeń elektronicznych, Lee Hall i Chantal Coles Brennan opisują, na jakie objawy związane z ich użytkowaniem powinni zwracać uwagę specjaliści. Autorzy skupiają się przede wszystkim na zagadnieniach dotyczących pacjentów noszących soczewki kontaktowe, u których dodatkowe czynniki mogą wpływać na występowanie całej gamy objawów.
Wprowadzenie
Urządzenia elektroniczne przyjmują rozmaite formy i są wyposażone w ekrany o różnych kształtach i wielkościach, od ogromnych monitorów biurowych do niewielkich smartfonów czy nawet maleńkich zegarków typu smart. Korzystanie z każdego urządzenia elektronicznego może obciążać układ wzrokowy, a pacjenci coraz częściej zgłaszają związane z tym objawy, które określa się zbiorczym terminem wysiłek wzrokowy związany z używaniem ekranów (ang. digital eye strain – DES).1
Ostatnie badania pokazują, że osoby dorosłe mieszkające w Wielkiej Brytanii spędzają dziennie średnio 8 godzin i 41 minut na korzystaniu z urządzeń multimedialnych2, a przeciętne brytyjskie gospodarstwo domowe posiada 7,4 urządzeń umożliwiających dostęp do internetu. 3 Nie jest zaskoczeniem, że to osoby w wieku 16-24 lat poświęcają najwięcej czasu na korzystanie z multimediów i usług telekomunikacyjnych. Czas korzystania wynosi w tej grupie 9 godzin na dobę, podczas 14 godzinnej aktywności, biorąc pod uwagę fakt, że użytkownicy wykonują po klika czynności na raz i korzystają z różnych urządzeń i mediów jednocześnie. 2
Różnorodność urządzeń oznacza, zróżnicowanie parametrów takich jak odległość oko – ekran, wielkość czcionki, kąt obserwacji, poziom jasności i kontrastu, a w konsekwencji, także zróżnicowanie objawów, z którymi zgłaszać się będą do nas pacjenci. Na przykład, korzystając ze smartfonów odczytujemy tekst wyświetlany na ekranie z dużo mniejszej odległości niż w przypadku tekstu drukowanego, a potrzeba akomodacji i konwergencji jest większa. 4 Oznacza to, że dokonując oceny objawów związanych z korzystaniem z nowych technologii, musimy brać pod uwagę dodatkowe uwarunkowania.
Prawie 70% dorosłych Amerykanów przyznaje, że występują u nich objawy wysiłku wzrokowego związanego z używaniem ekranów przy czym najbardziej narażone są osoby w wieku od 18 do 34 lat. Mimo to, prawie połowa osób dorosłych nie wie, w jaki sposób można złagodzić dyskomfort lub nigdy nie próbowała tego zrobić.5 Częstość występowania wysiłku wzrokowego związanego z używaniem ekranów jest prawdopodobnie jeszcze wyższa wśród osób noszących soczewki kontaktowe na skutek rzadszego mrugania związanego z intensywnym patrzeniem z bliska.
Klasyfikacja objawów
Wysiłek wzrokowy związany z używaniem ekranów ma złożone, wieloczynnikowe podłoże, a etiologię objawów można podzielić na trzy główne kategorie: objawy dotyczące jakości widzenia, korzystania z ekranów i powierzchni oka (Schemat 1).
Objawy wysiłku wzrokowego związanego z używaniem ekranów a jakość widzenia.
Oprócz wykonania elementów standardowego badania wzroku, należy zawsze zapytać pacjenta o liczbę i typ urządzeń elektronicznych, z których korzysta, szczególnie w przypadku występowania objawów wysiłku wzrokowego związanego z używaniem ekranów, które dotyczą jakości widzenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na różne odległości pracy wzrokowej i zwiększoną potrzebę akomodacji podczas użytkowania różnych urządzeń.
Korekcja astygmatyzmu ma istotny wpływ na zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia wysiłku wzrokowego. Szacuje się, że około jednej trzeciej potencjalnych użytkowników soczewek kontaktowych wymaga korekcji astygmatyzmu. 6 Związek pomiędzy zaburzeniami akomodacji, a wysiłkiem wzrokowym związanym z korzystaniem monitorów ekranowych był przedmiotem licznych badań. Osłabiona odpowiedź akomodacji wydaje się nie mieć wpływu na występowanie wysiłku wzrokowego, związanego z używaniem ekranów,7 istnieją jednak badania wskazujące, że mikro uktuacje akomodacji o niskiej częstotliwości mogą spowodować nasilenie objawów. 8 Ich złagodzenie jest potencjalnie możliwe dzię ki zastosowaniu barwienia w soczewkach okularowych. 9 Zaburzenia wergencji również mają wpływ na wysiłek wzrokowy związany z używaniem ekranów, a przeprowadzone niedawno badanie pokazało, ž̇e po 8 godzinach korzystania z komputera10 następuje znaczące oddalenie punktu bliskiego konwergencji (PBK). Jednakże w ramach innego badania nie stwierdzono znacznych zmian PBK, wergencji i heteroforii po 5 godzinach ciągłego korzystania z urządzeń wyposażonych wekrany. 11 Co ciekawe, wśród uczestników badania, u których stwierdzono bardziej prawidłową wergencję (np. różnica ksacji była bliska zeru) stwierdzono większe prawdopodobieństwo wystąpienia objawów podczas dłuższego korzystania z urządzeń wyposażonych w ekrany. 7
Objawy wysiłku wzrokowego związane z używaniem ekranów
Częstym objawem dotyczącym korzystania z ekranów jest olśnienie. Olśnienie przeszkadzające ustępuje samoistnie i można je złagodzić zmieniając ustawienie ekranu. Jednak wśród osób korzystających z monitorów ekranowych częściej występuje olśnienie przykre, ponieważ przyjmują one bardziej pionową pozycję głowy i są narażone na odbicia światła pochodzącego z oświetlenia su towego i okien. Wykazano również, że podatność na efekt olśnienia wzrasta wraz z wiekiem. 12
Przedmiotem kilku badań był związek pomiędzy aktywnością mięśni a objawami dyskomfortu. Jedno z nich 13 potwierdziło istnienie znaczącej korelacji pomiędzy przepływem krwi przez mięsień okrężny oka a występowaniem objawów. Uzyskane wyniki wskazują, że ból odczuwany wokół oka może być związany z nadmiernym wysiłkiem mięśnia okrężnego (w wyniku mrużenia powiek). Ekrany nowoczesnych urządzeń elektronicznych emitują przede wszystkim światło niebieskie (400-500 nm), które jest światłem widzialnym o wysokiej energii (ang. HEV). Badania na zwierzętach 14, 15 i badania laboratoryjne 16 wykazały, że na skutek długotrwałego kontaktu ze światłem niebieskim dochodzi do zmian w obrębie siatkówki włącznie z uszkodzeniem już po okresie ekspozycji od 10 sekund do 1 godziny. 17 Autorzy zasugerowali,18 że noszenie soczewek z powłokami blokującymi światło niebieskie może ograniczać ryzyko występowania zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD). Z tego względu implanty soczewkowe pochłaniające światło niebieskie są powszechne stosowane podczas zabiegów usuwania zaćmy. Dotychczas nie znaleziono dowodów klinicznych potwierdzających wpływ światła niebieskiego na oko ludzkie, a badania prowadzone w tej dziedzinie wciąż trwają. Istotną kwestią jest również ergonomia użytkowania urządzeń elektronicznych, a zalecenia różnią się w zależności od typu urządzenia. W przypadku urządzeń przenośnych takich jak smartfony czy małe konsole do gier, główną przyczyną dyskomfortu jest mniejsza odległość patrzenia. W sytuacji korzystania z laptopów i komputerów stacjonarnych, należy zwrócić uwagę na kąt widzenia i wysokość krzesła, co pomoże zminimalizować dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. 19, 20
Objawy wysiłku wzrokowego związanego z używaniem ekranów
W trakcie wielu badań przeprowadzonych pośród użytkowników urządzeń wyposażonych w ekrany obserwowano zmniejszenie częstości mrugania 21, 22, 23 i niepełne mrugnięcia 24. Może to skutkować nierównomiernym rozprowadzeniem łez na powierzchni oka oraz prowadzić do ścieńczenia i utraty stabilności lmu łzowego. Suchość oczu i towarzyszące jej objawy występują powszechnie wśród użytkowników ekranów, nawet tych, których oczy są zdrowe. U osób stosujących soczewki kontaktowe, opisywane objawy mogą ulegać nasileniu. Przeprowadzona niedawno ankieta internetowa obejmująca użytkowników monitorów ekranowych wykazała, że średnio u 85% użytkowników soczewek kontaktowych występuje co najmniej jeden z objawów związanych z suchością oczu (w porównaniu do 71% respondentów nienoszących soczewek kontaktowych).25 typowe objawy kliniczne mogą obejmować intensy kację barwienia rogówki w formie uśmiechu „smile” oraz barwienia spojówki. Jedno z przeprowadzonych niedawno badań 26 wskazuje, że wśród użytkowników soczewek kontaktowych z objawami suchości oczu znacznie częściej występuje epiteliopatia brzegu powieki (LWE) oraz fałdy spojówkowe równoległe do brzegu powieki (LIPCOF), które nieleczone mogą z czasem obniżyć tolerancję stosowania soczewek kontaktowych.
POSTĘPOWANIE
Korzystanie z różnego typu urządzeń elektronicznych w domu i w pracy niesie ze sobą rozmaite wyzwania zarówno dla ich użytkowników, jak i specjalistów ochrony wzroku. Podstawowe znaczenie ma właściwe dobranie odległości pracy z bliska i wielkości wyświetlanych czcionek. Dobór metody korekcji wzroku może wpływać przynajmniej na niektóre objawy wysiłku wzrokowego, związanego z używaniem ekranów. W przypadku pacjentów noszących soczewki kontaktowe, wskazane może być zastosowanie dodatkowej korekcji okularowej, soczewek wieloogniskowych, monowizji lub monowizji mody kowanej w celu osiągnięcia optymalnej jakości widzenia i ograniczenia występowania niektórych objawów wysiłku wzrokowego, związanego z używaniem ekranów.
Wzrastająca częstość występowania suchości oczu wśród użytkowników monitorów ekranowych wskazuje, że należałoby również rozważyć zastosowanie soczewek kontaktowych wykonanych z innego materiału, mody kację trybu noszenia lub zmianę roztworu do pielęgnacji soczewek w celu zoptymalizowania zwilżalności powierzchni soczewki i zwiększenia komfortu noszenia. Dodatkowa ocena kliniczna poszczególnych metod korekcji widzenia pozwoli lepiej określić, czy i w jakim stopniu pozwalają one złagodzić określone objawy wysiłku wzrokowego, związanego z używaniem ekranów. Zastosowanie kropli nawilżających może prowadzić do złagodzenia objawów występujących u użytkowników soczewek kontaktowych. Należałoby również udzielić wskazówek dotyczących ergonomii tak, aby zapewnić najbardziej komfortową pozycję ciała.
Wnioski
Przy rosnącej popularności korzystania z urządzeń cyfrowych, objawy wysiłku wzrokowego związanego z używaniem ekranów będą wymagały od specjalistów rosnącego zainteresowania tym tematem, dotyczy to w szczególności użytkowników soczewek kontaktowych, u których dodatkowe czynniki mogą prowadzić do występowania szerokiej gamy niepożądanych objawów.
Oświadczenia autorów
Artykuł powstał w oparciu o publikację w czasopiśmie Contact Lens Spectrum (wydanie amerykańskie z czerwca 2015) i jest publikowany za zgodą autorów. Artykuł jest sponsorowany przez rmę Johnson & Johnson Vision Care Companies, która udzieliła również pomocy przy redagowaniu tekstu.
Piśmiennictwo
1. THE VISION COUNCIL. DigitEYEzed: the daily impact of digital screens on the eye health of Americans. http://www.thevisioncouncil.org/sites/default/les/TVCDigitEYEzedReport20.... Accessed 15 April 2014. 2. Dane Ofcom; Wielka Brytania 2014; Badanie przeprowadzone na N=2000 dorosłych Brytyjczyków; Źródło: http://stakeholders.ofcom.org.uk/market-data-research/market-data/commun... Dostęp: 11 czerwiec 2015 r. 3. Dane YouGov; Wielka Brytania; Marzec 2015; Badanie przeprowadzone drogą elektroniczną na N=2090 dorosłych Brytyjczyków; Źródło: http://www.theguardian.com/technology/2015/apr/09/online-all-the-time-av... Dostęp: 11 czerwiec 2015 r. 4. Bababekova Y, Rosen eld M, Hue J, Huang R. Font size and viewing distance of handheld smart phones. Optom Vis Sci 2011;88:795-797. 5. the Nielson Company. the U.S. Digital Consumer Report: 2.10.2014. http://www.nielson.com/us/en/reports/2014/the-us-digital-consumer-report.... Accessed 24th April 2014. 6. Young G, Sulley A, Hunt C. Prevalence of astigmatism in relation to soft contact lens tting. Eye Cont Lens. 2011;37(1):20-25. 7. Collier JD, Rosen eld M. Accommodation and convergence during sustained computer work. Optom 2011;82:434-440. 8. Gray L, Winn B, Gilmartin B. E ect of target luminance on micro uctuations of accommodation. Ophthalmic Physiol Opt 1993;13:258-265. 9. Simmers AJ, Gray LS, Wilkins AJ. the in uence of tinted lenses upon ocular accommodation. Vis Res 2001;41:1229-1238. 10. Watten RG, Lie I, Birketvedt O. the in uence of long-term visual near-work on accommodation and vergence: A eld study. J Hun Erg 1994. 11. Nyman KG, Knave BG, Voss M. Work with video display terminals among o ce employees: IV. Refraction, accommodation, convergence and binocular vision. Scan J Work, Env Healt. 1985:483-487. 12. Cole BL, Maddocks JD, Sharpe K. E ect of VDUs on the eyes: Report of a 6-year epidemiological study. Optom Vis Sci 1996;73:512-528. 13. thorud H, Helland M, Aarås A, Kvikstad t, Lindberg L, Horgen G. Eye-related pain induced by visually demanding computer work. Optom Vis Sci 2012;89:E452-E64. 14. Wu J, Seregard S, Spangberg B, et al. Bllue light induced apoptosis in rat retina. Eye 1999;13:577-583. 15. Putting BJ, Zweypfenning RC, Vrensen GF, et al. Blood-retinal barrier dysfunction at the pigment epithelium induced by blue light. Invest Ophthalmol Vis Sci 1992;33:3385-3393. 16. Sparrow JR, Nakanishi K, Parish CA. the lipofuscin uorophore A2E mediates blue light-induced damage to retinal pigmented epithelial cells. Invest Ophthalmol Vis Sci 2000;41:1981-1989. 17. Van Norren D, Schellekens P. Blue light hazard in rat. Vision Res 1990;30:1517-583. 18. Glazer-Hockstein C, Dunaief J. Could blue light-blocking lenses decrease the risk of age-related macular degeneration? Editorial. Retina 2006;26:1-6. 19. Rosen eld M. Computer vision syndrome: a review of ocular causes and potential treatments. Ophthalmic Physiol Opt 2011: 31(5):502-515. 20. Hayes JR, Sheedy JE, Stelmack JA, Heaney CA. Computer use, symptoms, and quality of life. Optom Vis Sci 2007;84:E738-E55 21. Portello JK, Rosen eld M, Chu CA. Blink Rate, Incomplete blinks and Computer Vision Syndrome. Optom Vis Sci 2013;90:482-487. 22. Patel S, Henderson R, Bradley L, Galloway B, Hunter L. E ect of visual display unit use on blink rate and tear stability. Optom Vis Sci 1991;68:888-892. 23. Collins MJ, Iskander DR, Saunders A, Hook S, Anthony E, Gillon R. Blinking patterns and corneal staining. Eye Contact Lens. 2006;32:287-293. 24. Chu CA, Rosen eld M, Portello JK. Blink Patterns: Reading from a computer screen versus hard copy. Optom Vis Sci 2014;91:1-6. 25. González-Méijome J, Para ta M, Yebra-Pimentel E, Almeida J. Symptoms in a population of contact lens and noncontact lens wearers under di erent environmental conditions. Optom Vis Sci 2007;84:E296-E302. 26. Pult H, Purslow C, Berry M, Murphy P. Clinical tests for successful contact lens wear: Relationship and predictive potential. Optom Vis Sci 2008;85(10):E924-929.